ඇමරිකානු විද්‍යා අධ්‍යයනායතනයේ සම්මන්ත්‍රණ වාර්තා (PNAS) ජර්නලයෙහි පළ වූ ලිපියකට අනුව විද්‍යාඥයින් විසින් ඉපැරණි බයිසන්තියානු අධිරාජ්‍යයේ බිඳ වැටීමට දේශගුණික විපර්යාස හා ලෙඩ රෝග හිස එසවීම විශාල කාර්යභාරයක් දක්වා ඇති බව සොයාගෙන තිබේ.
ඊශ්‍රායලයේ නෙගෙව් කාන්තාරයේ පිහිටියා යැයි සැලකෙන ඉපැරණි එලුසා නගරයේ සුන්බුන් ගොඩැලි අතරින් සොයාගත් ද්‍රව්‍ය අතර මැටි බඳුන් කැබලි, වැළලුණු බීජ හා අඟුරු කැබලි ආදිය වූ අතර විකිරණශීලී කාබනීය කාල නිර්ණයට අනුව මෙම ගොඩැලි වසර 150ක පමණ කාලයක් තිස්සේ ගොඩගැසෙමින් පැවතී ඇත. එමඟින් ඔවුන්ට කසල ඉවත් කිරීම නැවතුනු දිනයක් ගණනය කිරීමට අවකාශ ලැබී ඇති අතර එම කාලය ක්‍රි. ව. 6 වන සියවසේ මැද භාගය හා සමපාත වන බවට සොයා ගෙන තිබේ. මෙය අපර පුරාතන ක්ෂුද්‍ර හිම යුගය පැවති සමයයි. එම කාලය උතුරු අර්ධගෝලයේ සීතල වැඩි වූ කාලයකි. පසු ව ගිනිකඳු විදාරණ 3ක අනුගමනයෙන් හා ක්‍රි. ව. 541 මහාමාරිය පැතිරීම නිසා ක්‍රි. ව. 590 වන විට මිනිසුන් මිලියන ගණනකට දිවි අහිමි විය.
පුරාතන ක්ෂුද්‍ර හිම යුගය හෙවත් Late Antique Little Ice Age (LALIA) පිළිබඳ ලක්ෂණ මෑතක දී උතුරු අර්ධගෝලයෙන් ලබාගත් බොහෝමයක් ස්වාභාවික හා භූගෝලීය නිදර්ශකයන් තුළින් සොයාගෙන තිබේ. මෙම දේශගුණික පසුබෑම එකල වසංගත ව්‍යාප්තිය හා සමාජීය කඩාවැටීමට හේතු වන්නට ඇති බවට විද්‍යාඥයින් විසින් මත පළ කර තිබූ නමුත් ඒවා මෙතෙක් ස්ථිර ලෙස ප්‍රත්‍යක්ෂ කරගෙන නොතිබිණ. ඉහත කී අධ්‍යයනය තුළින් ඉපැරණි සුන්බුන් ගොඩැලි නාගරික අධිකාරියේ සමාජීය අර්බුද අධ්‍යයනය සඳහා නිදර්ශකයක් ලෙස භාවිතා කරයි. එමඟින් කසල කළමනාකරණය හා නාගරික ක්‍රියාකාරීත්වය බහුශික්ෂණ විමර්ශන ක්‍රම මඟින් අධ්‍යයනය කරමින් විධිමත් කසල එක් රැස් කිරීමේ අවසාන දිනය ගණනය සිදු කර ඇත.
අධ්‍යයන ප්‍රදේශයේ සුන්බුන් ගොඩැලි ශ්‍රේණියක් ඔස්සේ බිම් මැනුම්, කැණීම්, අවසාදිත විශ්ලේෂණ සහ ගොඩැලි පරිමා භූගෝලීය තොරතුරු පද්ධති ඇසුරින් ඇගැයීම ආදී ක්‍රම මෙහිදී අනුගමනය කර තිබිණ. පිළිස්සුණු බීජ සහ අඟුරු කැබලි වල කාබන් කාල නිර්ණය තුළින් සම්භාව්‍ය කසල කළමනාකරණය නතර වූ කාලය නිශ්චය කරගත් විට එය මහාමාරිය හා LALIA ආරම්භය සමඟ සමපාත වේ. සුන්බුන් අතර තිබූ මැටි බඳුන් අයත් ශිෂ්ටාචාර සහ කාල වකවානු ද මේ කල්පිතය කෙරෙහි සහාය වේ.
References:
Bar-Oz, G. et al (2019) Ancient trash mounds unravel urban collapse a century before the end of Byzantine hegemony in the southern Levant, Proceedings of the National Academy of Sciences in the United States of America, Accessed at https://www.pnas.org/content/early/2019/03/19/1900233116/tab-figures-data
Image Courtesy of
https://www.pnas.org/content/pnas/early/2019/03/19/1900233116/F2.medium.gif
https://www.pnas.org/content/pnas/early/2019/03/19/1900233116/F4.medium.gif
Featured Image Courtesy of
