පසුදින අරලියගහ මන්දිරයේ අති විශාල භෝජන සංග්‍රහයක් පැවැත්වූයේ රාජකීය යුවළ වෙනුවෙනි. එතෙක් එහි පැවති විශාලතම ප්‍රිය සම්භාෂණය එය විය. අමුත්තන් දෙදහස් පන්සියයක් ඊට එක්ව තිබේ.

මහ රැජින පසුදින මහනුවරට ගියා ය. එහිදී ශ්‍රී දළදා සමිඳුන් වැඳ පුදා ගන්නට එක්වූ ඇයට මල්වතු අස්ගිරි විහාරවලින් පිළිගැන්වූ ස්තුති පත්‍රයක් ද විය. පාලියෙන් ලියවුණ එහි මෙවන් සටහනක් ද විය.

සිරිමති සිරි ලංකාය
මජ්ජිම දිසා භාගෙස් මි
සුප් පට්ටිතං
දඨා ධාතු මංදිර මුපගතායං
එලිසබෙත් නාම මහා රාජනී
සකල රාජ සම්පත් තියා
සුචිරං ජීවතුනී පත්ථ යාමං

රැජින නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ දෙවන පාර්ලිමේන්තුවේ තෙවැනි සැසිවාරය විවෘත කිරීමට ද එක් වූවාය. 1815 දී සුදු අධිරාජ්‍යවාදීන් විසින් පහතට ඇද දැමූ ජාතික ධජය ඔවුන් ඉදිරියේ දී යළි එසවිණි. රැජින නුවරඑළියට ගිය අවස්ථාවේ එහි සිටි තැනැත්තෙක් තමා සිංහල රජ පරපුරකින් පැවැත එන බව පවසමින් සන්දේශයක් අතැතිව රාජකීය යුවළ සිටි තැනට රැකවල් මැද කඩා වැදී තමාට නිවසක් ලබා දෙන්නැයි ඉල්ලා සිටියේය. ‘පියසේන’ නම් වූ මෙම තැනැත්තා පසුව පොලිසිය මගින් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබීය. අප්‍රේල් 19 වැනිදා රැජින වෙනුවෙන් මහනුවර (සෙංකඩගලපුර) විශේෂ දළඳා පෙරහැරක් ද පැවැත්වීය. ඒ පිළිබඳ පුවත්පත්වල පසුදින පළවූ සටහනක මෙවැනි සටහනක් ද වූයේය.

“සිංහලේ අන්තිම රජු වූ ශ්‍රී වික්‍රම නරදේවයන් විසින් පත්තිරිප්පුවේ සිට රජ පෙරහැර පැවැත්වීමට ආඥාව දුන් ස්ථානයේම සිටගෙන දෙවැනි එලිසබෙත් මහ රැජින ඊයේ රාත්‍රි කන්ද උඩරට පුර රජ පෙරහැර පැවැත්වීමේ අවසරය දුන්නාය.”

එදා එම පෙරහැර පැවැත්වීමට අවසර ලබා ගත්තේ එවක දළඳා මාලිගාවේ දියවඩන නිලමේව සිටි සී.බී.නුගවෙල මහතාගෙන් බව සඳහන් වේ. රැජන නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ එම සංචාරයේදී අනුරාධපුරය, පොළොන්නරුව, සීගිරිය ඇතුළු මෙරට ඓතිහාසික ස්ථාන නැරඹීමට ද ගියාය. ඇගේ සංචාරය පිළිබඳ අතීත කතා පුවතේ රසවත් සිද්ධි ද එමට තිබේ. වරෙක සීගිරිය නැරඹීමට රැජින ගිය අවස්ථාවේ එකවර හැමූ සුළඟකින් ඇගේ ඇඳ සිටි ඇඳුම මොහොතක් සුළගේ ලෙළදෙන්නට වූ විට එහි සිටි ඡායාරූප ශිල්පීන් දෙසට අත දිගු කළ අගමැතිව සිටි සර් ජෝන් “හොඳ දුර්ලභ පිංතූරයක්නේ පිංතූරයක් ගන්නවා.” යැයි කියමින්
රැස්ව සිටි සෙස්සන් සිනහ සයුරේ ගිල්වූ කතාවක්ද අප අසා තිබේ. රැජින මෙම සංචාරයේදී වැඩි ප්‍රමාණයක් දුම්රියෙන් ගමන්කිරීමද කැපී පෙනෙන්නකි. අද මෙන් රූපවාහිනි නොතිබූ යුගයක රටේ සතරදිග් භාගයේ ජනීජනයා එම සංචාරයේ විස්තර ප්‍රචාරයට සවන් දුන්නේ ලංකා ගුවන්විදුලියෙන් පමණි. ගුවන්විදුලි යන්ත්‍ර ද එකල ගමක තිබුණේ ඉතා සීමිත නිවෙස් ප්‍රමාණයක වීම නිසා ඇතැමුන් එකම තැනකට රැස්වී මහත් උනන්දුවකින් එම විස්තර ප්‍රචාරය ඇසූහ.

රැජින ගමන් කළ ස්ථානවලට ලක්ෂ සංඛ්‍යාත පිරිස ඇදී ආවේද ඇය නරඹන්නට වෙනත් මාධ්‍යයක් නොතිබූ හෙයිනි.

1954 අප්‍රේල් 20 වැනිදා කොළඹදී එවකට ලංකාවේ අගමැතිව සිටි සර් ජෝන් කොතලාවල මහතාටත් ඔලිවර් ගුණතිලක මහතාටත් ගෞරව නාම දෙකක් පිරිනැමුවාය. සර් ජෝන් කොතලාවල මහතාට රාජ්‍යානුසාශක පදවිය පිරිනැමිණි. ‘මහාමාන්‍ය’ පදවිය ලැබූ දෙවැන්නා ඒ අනුව සර් ජෝන්ය. සර් ජෝන්ට පෙර එම ගෞරවය හිමිව ඇත්තේ නිදහස් ලංකාවේ පළමු අගමැති ඩී. ඇස්. සේනානායක මහතාට පමණි. අභිනව ලංකා අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා ලෙස සර් ඔලිවර් ගුණතිලක නම් කෙරුණේද එම සංචාරයේදී රැජින විසිනි. රැජින දින 12ක සංචාරය නිමාකර ගොතික් නෞකාවේ යළි නැගුණු පසු අපේ විජය නෞකාව ඇගේ නැව පෙනෙන මානයේ යාත්‍රා කරමින් තම ගෞරවය දැක්වූ බවද සඳහන් වේ.

දෙවන එලිසබෙත් රැජින මේ දක්වා දෙවතාවක් මෙහි පැමිණීම සුවිශේෂී වන්නකි. ඇගේ දෙවන ශ්‍රී ලංකා සංචාරය සිදුවන්නේ 1981 ඔක්තෝබර් 21 වැනිදාය. එම ගමන සිදුවී පසුගිය 21 වැනිදාට වසර 41ක් පිරුණි.

මහ රැජින හා වල්ලභ පිලිප් කුමරු දෙවන වරට මෙහි සැපත්වූයේ ශ්‍රී ලංකාවට සර්වජන ඡන්ද බලය ලැබී පනස් වසරක් පිරීම නිමිත්තෙන් වූ මහෝත්සවයට සහභාගිවීම සඳහාය. එවක ජනාධිපතිවරයා වූ ජේ. ආර්. ජයවර්ධන මහතාගේ ඇරයුමෙන් මෙහි පැමිණි රාජකීය යුවළ රාජ්‍ය ගෞරව සහිතව පිළිගැනීමට එවක රජය මනාසේ කටයුතු සංවිධානය කර තිබිණි. පළමු වරට මෙහි පැමිණ 27 වසරකට පසු රාජකීය යුවළ කරන මෙම සංචාරයේදී රාජකීය යුවළේ පරිවාර ඇමැතිවරයා ලෙස කටයුතු කළේ එවකට ඉඩම් හා මහවැලි සංවර්ධන ඇමැතිවරයා වූ ගාමිණි දිසානායක මහතාය. 1981 ඔක්තෝබර් 21 වැනිදා රාජකීය ගුවන්යානයකින් මෙහි සැපත්වූ මහරැජන කටුනායක ගුවන් තොටුපළේදී රාජ්‍ය ගෞරව සහිතව පිළිගනු ලැබීය. ත්‍රිවිධ හමුදා උත්තමාචර ද එහිදී පිළිගැන්විණි.

ශ්‍රී ලංකාවට සර්වජන ඡන්ද බලය ලැබී පනස් වසරක් පිරුණ දින ගාලුමුවදොර පැවති උළෙල ඇමතූ එලිසබෙත් මහ රැජින කළ සඳහනකින් හා 1954 දී කළ සඳහනකින් මෙම සටහනට තිත තබමු.

“පනස් වසරක් ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාව භුක්ති විඳි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලන ක්‍රමය රැක ගැනීමට ඉදිරියට ද ක්‍රියා කරන ලෙස තරුණ තරුණියන් හා අනාගත පරපුරෙන් ඉල්ලා සිටිනවා. එය ඔබට භාරයි”.